Choć możemy zdobywać nowe umiejętności, to nasz profil psychologiczny zwykle nie ulega diametralnym zmianom – np. zamknięty w sobie introwertyk nie stanie się ekstrawertykiem. Także nasze predyspozycje są względnie stałe – np. ktoś ma przez całe życie „umysł ścisły” lub „jest humanistą”.Co więc należy wziąć pod uwagę przy wyborze kariery zawodowej? Oto kilka kluczowych kwestii.
1. Jakie są priorytety w moim życiu prywatnym i zawodowym? Jakie wyznaję wartości?
Czy moim priorytetem jest kariera czy życie osobiste? Czy zamierzam ukierunkować swoje siły na zdobycie awansu i pieniędzy, a może na wykonywanie pracy, która jest moją pasją – nawet, jeśli nie jest dobrze płatna ani prestiżowa? A może najważniejszy dla mnie jest samorozwój intelektualny i/lub duchowy? Może chcę realizować zawodowo idee, w które głęboko wierzę (np. związane z religią, ekologią, walką o prawa człowieka czy równouprawnienie)? To są pytania zasadnicze.
Dla większości ludzi ważna jest oczywiście zarówno praca zawodowa, jak i życie osobiste, jednak chodzi o znalezienie zdrowej równowagi między obiema tymi sprawami. Dla każdego z nas ten punkt jest w nieco innym miejscu (tzw. work – life balance). Aby czuć wewnętrzną równowagę i spełnienie, sami musimy te proporcje określić.
2. Jakie mam predyspozycje i talenty?
Przychodzimy na świat z określonym profilem psychologicznym oraz naturalnymi predyspozycjami. Oczywiście nasze życie nie jest przez to zdeterminowane. Z jednej strony mamy wolną wolę, z drugiej oddziałuje na nas środowisko i ludzie, wśród których przebywamy. Mając dokładnie ten sam potencjał i talenty, nasze życie będzie wyglądać inaczej w zależności od tego, w jakiej rodzinie, czasie, miejscu się urodzimy oraz jaką mamy płeć. Musimy być świadomi tego wpływu, ale jednocześnie nie pozwolić, aby czynniki zewnętrzne nas ograniczały w wyborze kariery zawodowej, a zwłaszcza, by zupełnie podcięły nam skrzydła.
Pamiętajmy też, że nie zawsze uda nam się odkryć nasze talenty (np. mamy niską samoświadomość lub nie zdarzyły się sytuacje, w których te talenty mogły się ujawnić). Jednak zawsze praca zgodna z naszymi talentami i predyspozycjami będzie dla nas łatwiejsza, bardziej przyjemna i mamy w niej większe szanse na sukces. Przykładowo: osoba, która nie posiada dobrej wyobraźni przestrzennej nigdy nie będzie świetnym architektem – nawet, jeśli włoży w to wiele wysiłku.
Zadajmy więc sobie pytania – w jakich dziedzinach jestem lepszy od innych, czego najłatwiej uczę się, w czym osiągam dobre wyniki?
3. Jakie już mam kwalifikacje, doświadczenie, kompetencje?
Zwykle łatwiej nam zdobyć lepszą pracę w tych dziedzinach, w których już posiadamy doświadczenie i kwalifikacje. Pracodawcy preferują ludzi z konkretnymi kompetencjami i osiągnięciami. Przykładowo: jeśli ktoś ma 10 lat doświadczenia w marketingu, to na rynku pracy jest pożądanym specjalistą (i może liczyć na lepsze stanowisko i wynagrodzenie niż osoba bez praktycznego doświadczenia w tej dziedzinie).
Gdyby ta osoba chciałaby rozpocząć pracę jako grafik komputerowy lub księgowy – zaczynałaby znów od zera. Musiałaby najpierw zdobyć wiedzę i pierwsze doświadczenia zawodowe w tym obszarze, więc pracodawca co najwyżej dałby jej pracę na niskim stanowisku (np. młodszego specjalisty) i słabiej płatną niż otrzymują doświadczeni już graficy czy księgowi.
Ponadto jeśli już zamierzamy zmienić zawód, to najlepiej na pokrewny – czyli taki, w którym nasze wykształcenie oraz dotychczasowe doświadczenia będą pomocne i nie trzeba zaczynać z samego dołu. Przykładowo: niektórzy dziennikarze przechodzą do pracy jako PRowcy.
Musimy być świadomi naszych atutów zawodowych i wagi już zdobytego doświadczenia oraz na nich budować swoją ścieżkę kariery.
Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy bardziej opłacalna jest zmiana zawodu, gdyż po pewnym czasie profity z nowej pracy z nadwyżką zrekompensują nam chwilowe obniżenie dochodów i rozpoczynanie od niższych stanowisk.
Myśląc o ścieżce zawodowej powinniśmy więc co jakiś czas zadawać sobie pytanie – czy dalej
zajmuję się tym, co do tej pory czy też pozostając w tym zawodzie mogę wkrótce wypaść z rynku (np. z pracy jako modelka) lub jestem w stanie zarobić znacznie więcej w nowej profesji.
4. Z kim/czym wolę pracować?
Zanim zaczniemy wybierać konkretną profesję, odpowiedzmy sobie na pytanie, wolę pracować z:
– ludźmi (np. trener, nauczyciel)
– liczbami (np. księgowa, analityk finansowy)
– urządzeniami, maszynami (np. inżynier)?
W praktyce te trzy czynniki mogą się przeplatać, jednak któryś z nich będzie wiodący. Ponadto praca na kierowniczym stanowisku – niezależnie czy w dziale personalnym czy technicznym – wymaga właśnie współpracowania z innymi, komunikacji oraz delegowania zadań. Może zdarzyć się, że osoba świetna merytorycznie – ale nie posiadająca odpowiednio rozwiniętych miękkich kompetencji – nie będzie właśnie z tego powodu awansowana na kierownicze stanowiska.
Oczywiście umiejętności psychospołeczne można rozwijać tak samo jak twarde kompetencje np. poprzez trening naturalny (czyli codzienne doświadczenia interpersonalne w pracy i w życiu prywatnym), poprzez szkolenia, coaching, mentoring, skorzystanie z pomocy doradcy.
5. Czy wolę pracę samodzielną czy w zespole?
Są prace, które trzeba wykonywać w zespole – np. będąc chirurgiem czy anestezjologiem. Natomiast pediatra czy okulista jeśli pracuje w przychodni (a więc nie wykonuje operacji) zwykle przyjmuje pacjentów sam. Odpowiedzmy więc sobie na pytanie, czy pracując w swoim wymarzonym zawodzie będziemy mogli działać indywidualnie, czy jest to raczej praca zespołowa.
Ponadto wykonując tą samą pracę możemy działać bardziej zespołowo lub indywidualnie, w zależności od typu firmy, jej kultury organizacyjnej lub stanowiska. Przykładowo: można pracować jako marketingowiec w dziale marketingu lub prowadzić jednoosobowo całość działań marketingowych firmy lub być freelancerem i samodzielnie realizować projekty dla różnych firm.
Zwykle jesteśmy w stanie pracować zarówno sami, jak i zespołowo, ale w jednej z tych opcji czujemy się lepiej.
6. Jaki poziom stresu, zmiany, niepewności jest dla mnie akceptowalny?
Każda praca sama w sobie niesie pewien rodzaj stresu, ale jest on różnego typu. Inny stres i napięcie towarzyszą strażakowi czy lekarzowi, inne prezesowi firmy, a jeszcze inne pracownikowi działu reklamacji, nauczycielowi czy przedstawicielowi handlowemu.
Do tego stresu, który jest niejako wpisany w daną profesję, dochodzi stres związany z pracą w danej firmie i z konkretnymi ludźmi (np. stres spowodowany toksycznym szefem, wyścigiem szczurów, niesprawiedliwym wynagrodzeniem, przeciążeniem obowiązkami).
Każda praca niesie też za sobą pewien poziom zmiany (np. zmiana technologii, przepisów, obowiązków służbowych) i niepewności (np. jak długo będę tam zatrudniony? czy klient zakupi proponowany mu towar?). Istnieją jednak prace złożone z bardziej powtarzalnych elementów (np. praca urzędnika) i stanowiska, na których trzeba nieustannie wykazywać się kreatywnością i
„gaszeniem pożarów” (np. w agencji reklamowej).
Dodatkowy stres pojawi się, jeśli rozpoczniemy pracę na stanowisku kierowniczym lub zagranicą. Musimy więc zastanowić się, jak duży stres jest wpisany w mój wymarzony zawód i czy jestem na to gotowy. A może wystarczy tylko zmienić firmę, gdyż to otoczenie, a nie sam rodzaj pracy jest przyczyną mojego stresu i/lub frustracji?
7. Jak ważne jest dla mnie poczucie wpływu na pracę, samodzielność, niezależność?
Mamy różną potrzebę niezależności oraz poczucia wpływu na wykonywane zadania. W tak zwanych „wolnych zawodach” (np. artysta, dziennikarz) jest dużo miejsca na własną inwencję twórczą. Zupełnie inaczej wygląda praca urzędnika państwowego – przepisy określają precyzyjnie jego zakres zadań oraz to, co i w jaki sposób powinien wykonywać. Oczywiście to, jak duży mamy realny wpływ zależy nie tylko od samego typu pracy, ale również od stylu zarządzania naszego przełożonego oraz kultury organizacyjnej firmy.
Pamiętajmy, że nie wszyscy marzą o byciu liderem i zarządzaniu innymi. Nie każdy też pragnie samodzielności i podejmowania decyzji. Duża część ludzi woli pracę jako podwładni wykonujący powierzone im zadania w ściśle określony przez szefa sposób. Ponadto nawet, jeśli ktoś chciałby zarządzać, to przecież minie wiele lat, zanim zostanie mu powierzone stanowisko kierownicze (chyba, że założy własną firmę).
Podsumowując:
Im bardziej praca odbiega od naszego profilu osobowości, predyspozycji oraz naszych głębokich potrzeb i wartości, tym więcej wysiłku musimy włożyć w jej wykonywanie. Znacznie szybciej grozi nam też wtedy wypalenie zawodowe, frustracja i poczucie braku satysfakcji z życia zawodowego (co przekłada się na sprawy osobiste).
Wiele razy będziemy stać przed dylematem, jaką pracę wybrać? Na jakim stanowisku? W jakiego typu firmie? U kogoś czy „na swoim”? W Polsce, a może zagranicą? W dotychczas wykonywanym zawodzie, czy w innym? Warto więc zadać sobie te kilka pytań, aby świadomie kształtować swoją karierę zawodową oraz mieć poczucie satysfakcji i spełnienia.
Artykuł został opublikowany na portalu SmakPracy.pl w grudniu 2011 roku.
Anna Daria Nowicka – socjolog, trener, coach